وصیت على (ع) (1)
این وصیت، گرچه خطاب به حسنین - علیهما السلام - است ولى در حقیقتبراى تمام بشر تا پایان عالم است. این وصیت را عدهاى از محدثان ومورخانى که قبل از مرحوم سید رضى وبعد از او مىزیستهاند با ذکر سند نقل کردهاند. (1) البته اصل صیتبیشتر از آن است که مرحوم سید رضى در نهج البلاغه آورده است. اینک قسمتى از آن را مىآوریم:
وصیتهاى حضرت علی
امیر المؤمنین (ع) که باب مدینه العلم وسرچشمه فضایل ومناقب ونمونه کامل پیغمبر گرامى اسلام است در آن لحظات آخر عمر هم در تلاش براى تبیین ونشر حقایق اسلام بود. آن حضرت در آخرین لحظات زندگى، وصیتى کرد که براى همیشه تاریخ براى بشریت درس خوب زیستن است. البته وصیتهاى حضرت، دو جنبه خصوصى وعمومى داشت که در ذیل به آنها اشاره مىکنیم:
مهربانى با یتیمان
حکومت على علیه السلام که حکومت «عدل» بود، در حد شعار و تبلیغات دور نمىزد، و براى زمینه چینى و حیف و میلهاى بیشتر که امروز در سطح جهان و بین الملل معمول است نبوده است، بلکه وى در عمل براى جهان و اندیشمندان روشن ساخت که در زعامت آن حضرت حتى یک نفر یتیم، خود را بىپناه ندانسته، و با درگذشت پدر مستقیما تحت نظارت «ولى امر» و جانشین به حق انبیاء و اولیاء قرار گرفته، و آن چنان مورد لطف و عنایت مولایش قرار مىگیرد، که دیگران در آن عصر آرزوى یتیمى مىکردند! !
«ابوالطفیل» مىگوید: على علیه السلام در دوران حکومت خویش افراد مستمند و بىنوا را مورد عنایت قرار مىداد، روزى او را مشاهده کردم که بچههاى یتیم و بىسرپرست را به دور خود فراخوانده، ناگاه تمام یتیمان را جمع کرده، و سفره مناسبى بازکرد، و «عسل» و سایر نیازمندىها را دور هم چید، و لقمههاى لذیذ و عسلى بر دهان آنان گذاشت، و این منظره آن چنان مؤثر و جالب بود که بعض اصحابش گفتند:
«لوددت انى کنت یتیما» .
: اى کاش من هم یتیم بوده، و این چنین مورد الطاف على قرار مىگرفتم. (1)
و در این مورد على علیه السلام مىفرمایند:
حسن خلق على (ع)
اخلاق نیکوى او زبانزد مردمان است.تا آنجا که دشمنانش که نتوانستهاند بر او خردهاى بگیرند، این صفت را عیبى براى آن حضرت برشمردهاند!یاران وى در این باره گفتهاند: او همچون یکى از ما و در میان ما مىزیست.نرم خو، و بسیار متواضع و آسان گیر بود و با این وجود ما در برابر او مانند اسیرى بودیم که دستهایش بسته و بر بالاى سرش شمشیرى گرفته بودند و از هیبت او هراس داشتیم.
· نام: علی
· لقب: مرتضی
· کنیه: ابوالحسن
· نام پدر: عمران ابوطالب
· نام مادر: فاطمه بنت اسد
· تاریخ ولادت: 13/ رجب/ 30 عام الفیل
· محل ولادت: مکه مکرمه، خانه کعبه
· مدت امامت: 30 سال
· مدت عمر: 63 سال
· تاریخ شهادت: 21/ رمضان/40 هجری
· علت شهادت: تحریکات قطام
· نام قاتل: عبدالرحمن بن ملجم
· محل دفن: نجف اشرف
· فرزندان: 12پسر/ 16 دختر
هزینه عقد و عروسى امام علی ع
تمام دارایى حضرت على علیه السلام در آن زمان منحصر به شمشیر وزرهى بود که مىتوانستبه وسیله آنها در راه خدا جهاد کند وشترى نیز داشت که با آن در باغستانهاى مدینه کار مىکرد وخود را از میهمانى انصار بى نیاز مىساخت.
پس از انجام خواستگارى ومراسم عقد وقت آن رسید که حضرت على علیه السلام براى همسر گرامى خود اثاثى تهیه کند وزندگى مشترک خود را با دختر پیامبر آغاز کند. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم پذیرفت که حضرت على علیه السلام زره خود را بفروشد وبه عنوان جزئى از مهریه فاطمه علیها السلام در اختیار پیامبر بگذارد. زره به چهارصد درهم به فروش رفت.پیامبر قدرى از آن را در اختیار بلال گذاشت تا براى زهرا عطر بخرد وباقیمانده را به عمار یاسر وگروهى از یاران خود داد تا براى فاطمه وعلى لوازم منزل تهیه کنند.از صورت جهیزیه حضرت زهرا علیها السلام مىتوان به وضع زندگى بانوى بزرگوار اسلام به خوبى پى برد. فرستادگان پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم از بازار باز گشتند وآنچه براى حضرت زهرا علیها السلام تهیه کرده بودند به قرار زیر بود:
ام البنین
ازدواج امیر المؤمنین على علیه السلام با أم البنین .
پس از آنکه امیر المؤمنین على بن ابى طالب علیه السلام به سوگ پاره تن و ریحانه رسول خدا محمد بن عبد الله صلى الله علیه و آله و سلم یعنى سرور زنان عالمیان حضرت فاطمه زهرا علیها السلام شهیده راه ولایت و امامت نشست، برادرش عقیل بن ابى طالب را که آشنا به انساب عرب بود، فرا خواند و از او خواست برایش همسرى از تبار دلاوران بر گزیند تا پسر دلیرى براى مولا به ارمغان آورد که سالار شهیدان حسین بن على علیه السلام را در کربلا یارى کند.
عقیل، ام البنین کلابیه را براى حضرت علیه السلام برگزید که قبیله و خاندانش، بنى کلاب، در شجاعت بى مانند بودند . بنى کلاب از حیث شجاعت و دلاورى در میان عرب زبانزد بودند، و لبید درباره آنان چنین سروده است: «ما بهترین زادگان عامر بن صعصعه هستیم» و کسى بر این ادعا خورده نمىگرفت . «ابو براء»، همبازى نیزهها (ملاعب الأسنة)، که عرب در شجاعت مانند او ندیده بود، از همین خاندان است.
حضرت امیر المؤمنین علیه السلام این انتخاب را پسندید و عقیل را به خواستگارى نزد پدر ام البنین فرستاد. پدر، خشنود از این وصلت مبارک، نزد دختر شتافت و او نیز با سر بلندى و افتخار پاسخ مثبت داد و پیوندى هیمشگى بین وى و مولاى متقیان على بن ابى طالب علیه السلام برقرار شد. امام علیه السلام در همسرش عقلى سترگ، ایمانى استوار، آدابى والا و صفاتى نیکو مشاهده کرد و او را گرامى داشت و از صمیم قلب در حفظ حرمت او کوشید.
همسران على (ع)
نخستین همسر آن حضرت، فاطمه زهرا (ع) دخت گرامى پیامبر خدا بوده است.على (ع) تا زمانى که فاطمه در قید حیات به سر مىبرد با کس دیگرى پیمان زناشویى نبست.پس از وفات فاطمه، آن حضرت با امامه دختر ابو العاص بن ربیع بن عبد العزى بن عبد شمس که فرزند زینب دختر پیغمبر بود ازدواج کرد.ام البنین دختر حزام بن دارم کلابیه، زن دیگرى بود که على (ع) او را به عقد خود درآورد.پس از ام البنین، آن حضرت با لیلى دختر مسعود بن خالد النهشلیة تمیمه دارمیه ازدواج کرد و پس از وى با اسماء بنت عمیس خثعمى پیمان زناشویى بست.اسماء تا قبل از شهادت جعفر بن ابیطالب، همسر وى بود و پس از شهادت جعفر، ابو بکر او را به ازدواج خود درآورد و چون ابو بکر از دنیا رفت، على (ع) او را به همسرى خویش گرفت.یکى دیگر از همسران امیر المؤمنین (ع) ام حبیب دختر ربیعه تغلبیه و موسوم به صهبا بوده است .این زن از قبیله «سبى» بود که خالد بن ولید در عین التمر بر آنها حمله برده و ایشان را به اسیرى گرفته بود.خوله دختر جعفر بن قیس بن مسلمه حنفى و یا به قولى دیگر خولة دختر ایاس از دیگر زنان آن حضرت بوده است.همچنین على (ع) با ام سعد یا ام سعید دختر عروة بن مسعود ثقفى و نیز مخبأة دختر امرى القیس بن عدى کلبى پیمان زناشویى بست.
نهج البلاغه
«نهج البلاغه» یا راه سخن رسا گفتن این ترکیب زیبا نامى است که سید شریف رضى رحمة الله علیه بر گرد آورده خود از خطبهها، نامهها و گفتارهاى کوتاه مولى امیر المؤمنین على علیه السلام نهاده است.
در میان هزاران نام که مصنفان، مؤلفان و یا مترجمان حوزه مسلمانى بر کتابهاى خود نهادهاند، هیچ نامى چون «نهج البلاغه» با محتواى کتاب منطبق نیست و مىتوان گفت این نام از عالم غیب بر دل روشن شریف رضى رحمه الله إفاضه گردیده است، که «الأسماء تنزل من السماء» راه سخن رسا گفتن را در این مجموعه باید یافت.